O pasado 10 de xuño presentouse o proxecto ReNatur_Outes no primeiro seminario do ciclo “Os retos da restauración fluvial”, organizada polo proxecto Cortecero Vive de Madrid. Varios relatores compartiron as súas experiencias abordando os retos socioambientais deste tipo de proxectos. A reunión concluíu cun debate sobre os temas presentados.
Joám Evans (director da Fundación Montescola ) salientou a importancia do voluntariado ambiental na plantación de árbores e na eliminación de plantas invasoras. Tamén explicou unha das actividades participativas levadas a cabo, as sesións de gobernanza, nas que imaxinaron o futuro do río Tins en 30 anos. Esta pregunta levou ao desexo da cidadanía de recoñecer o río como suxeito de dereitos, establecendo unha visión a longo prazo, que aborda o reto da continuidade do proxecto. Finalmente, destacou o exitoso funcionamento do voluntariado, especialmente no ámbito escolar.
Víctor Irigoyen (técnico ambiental da Fundación Conama ) presentou proxectos como o Life Cala Millor, que busca a adaptación da praia e os seus ecosistemas mediante unha gobernanza integral na que participen a administración e entidades privadas. Tamén mostrou o traballo que se está a levar a cabo no proxecto de restauración do río Manzanares-Gavia-Bulera . Entre os desafíos aos que se enfrontan os procesos participativos neste tipo de proxectos, destacou a perda da cultura fluvial, os conflitos entre os usos territoriais, a falta de educación ambiental específica e a necesidade de expertos nos procesos participativos. Tamén destacou estratexias como o recoñecemento da historia previa ou dos conflitos no territorio, a planificación de procesos que garantan a flexibilidade, a diversidade e a apertura, a importancia de axustar as expectativas, o recoñecemento da complexidade dos procesos e tamén a exploración do coñecemento local do territorio.
Camila Kuncar (Xestora de Proxectos do Centro Ibérico para a Restauración Fluvial (CIREF) / Cofundadora da iniciativa Camiñando pola Auga ) presentou o proxecto de demolición da presa do río Ega, situada na reserva natural do Barranco de Lasia e que tamén forma parte da Rede Natura 2000. Para este proxecto, e como recomendación, destacou a importancia da colaboración institucional e da xeración de redes de confianza coas comunidades locais para facilitar a apropiación e custodia dos entornos fluviais. Outra estratexia que presentou para a comunicación foi o uso de carteis explicativos e sinalización para concienciar sobre a noción de restauración fluvial. Tamén presentou a iniciativa “Camiñando pola Auga” e un podcast para promover a divulgación e o compromiso co río.
Benjamín Pérez (técnico responsable da execución do proxecto de restauración do río Barranco de Beniopa no Concello de Gandia) presentou o proxecto de restauración do Barranco de Beniopa en Gandia. Comezou explicando as consecuencias das inundacións de 1987 na zona e a posterior canalización do barranco, que limitou o espazo do leito do río. Un dos desafíos cos que se atoparon é que estes espazos se volven mundanos debido á sequidade, acumulando restos e plantas invasoras como as xuncas. Isto levou á proposta dun plan director (Plan Especial da Anella Verde de Gandia) no que o Barranco de Beniopa é un dos principais eixes. Salientou como a concienciación social é clave e explicou como a estratexia de difusión do proxecto foi porta a porta. A presentación do plan director xerou unha resposta positiva, impulsada polas preocupacións sobre a xestión das inundacións en Valencia en 2024, en contraste co desafío que supuxo a introdución de procedementos de expropiación para propiedades próximas ao barranco.
Fernando Saura (presidente de Territorios Vivos ) presentou o Proxecto Ríos, que ten como obxectivo concienciar sobre os entornos fluviais a través da ciencia cidadá. Durante os obradoiros que organizan, os propios cidadáns, empregando diversas ferramentas, determinan o estado ecolóxico dos tramos fluviais estudando a flora, a fauna, a xeoloxía e a calidade da auga. Entre os desafíos atopou a interrupción da financiación, que transformou o proxecto nun evento puntual en lugar de sistemático. Mencionou estratexias como o ” Manual de Adopción de Ríos ” e o uso de ferramentas sinxelas para realizar obradoiros de ciencia cidadá. Destacou que esta actividade achega aos cidadáns ao entorno fluvial e facilita a concienciación ambiental.
O debate destacou como a cultura pode ser unha ferramenta poderosa para fomentar lazos de administración entre os participantes que están menos implicados nestes procesos. Tamén se reflexionou sobre a importancia da linguaxe ao discutir elementos da restauración fluvial, como a noción de “limpar o río”.
A pesar das diferenzas entre territorios e escalas, persisten certos desafíos, como a perda de cultura que rodea os ríos, o concepto de limpeza como falta de vexetación e garantir a continuidade a medio e longo prazo destes proxectos. En resposta, as estratexias compartidas apuntan na mesma dirección: crear confianza coas comunidades locais, recoñecer o coñecemento xa presente no territorio fomentando a escoita, promover a apropiación cidadá a través de actividades que acheguen o entorno fluvial, activar redes e partes interesadas para colaborar no proxecto e recoñecer os ríos e regatos como sistemas complexos . Este primeiro seminario sobre os desafíos da restauración fluvial destaca, polo tanto, que a concienciación e a colaboración son condicións fundamentais para o éxito dos proxectos de restauración fluvial.
Texto traducido desde a web de Cortecero Vive.